Της Αθανασίας Σαντίκου
Φοιτήτρια Νομικής Σχολής ΔΠΘ
Γραμματέας ΟΝΝΕΔ Γαλατσίου
Το δίκαιο των ενόπλων συρράξεων (ΔΕΣ) ή Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο (ΔΑΔ) αποτελεί κλάδο του Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου και συντίθεται από ένα πλέγμα αρχών και κανόνων που οφείλουν να εφαρμόζονται κατα τη διάρκεια μιας ένοπλης σύγκρουσης, δηλαδή το ius in bello. Ένας γενικός ορισμός που τέθηκε στη ΣΓ’I ΄49 (Σύμβαση της Γενεύης) του 2016 καλεί ως ένοπλη σύρραξη “κάθε διαφορά που ανακύπτει ανάμεσα σε δύο ή περισσότερα κράτη και οδηγεί στην επέμβαση μελών ενόπλων δυνάμεων τους.” δίχως να προσδιορίζει την απαιτούμενη χρονική διάρκεια και ποσοτική έκταση θυμάτων.
Το ΔΕΣ/ΔΑΔ διέπουν τέσσερις αρχές που ανάγονται σε έθιμο και είναι: α) η αρχή της διάκρισης (διαχωρισμό μαχητή και αμάχου), β) του ανθρωπισμού, γ) της επιτακτικής στρατιωτικής ανάγκης (χρήσης απολύτως αναγκαίων μέσων διεξαγωγής πολέμου) και δ) της αναλογικότητας (απαγόρευση άνιστων ποσοτικά στρατιωτικών επιχειρήσεων). Με γνώμονα τις ανωτέρω αρχές το, οι οποίες αποτελούν τροχοπέδη στην αυθαίρετη και ανεμπόδιστη ελευθερία των εμπολέμων να διαλέγουν μεθόδους και μέσα πολέμου, το ΔΕΣ στοχεύει, αφενός, στην προστασία αμάχων από τις συνέπειες εχθροπραξιών, αφετέρου, στην ρύθμιση της διεξαγωγής των στρατιωτικών επιχειρήσεων με επιτρεπτά μέσα και στόχους.
Σύμφωνα με το Καταστατικό του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου υφίστανται δύο τύποι ενόπλων συρράξεων, η διεθνής ένοπλη σύγκρουση (IAC / international armed conflict) και η σύγκρουση μη διεθνούς χαρακτήρα (NIAC / non-international armed conflict). H εν λόγω νομική διάκριση σχετίζεται με το εφαρμοστέο κατα περίπτωση δίκαιο επηρεάζοντας τόσο τις υποχρεώσεις των εμπόλεμων μερών όσο και το επίπεδο προστασίας των θυμάτων.
Οι μη διεθνούς χαρακτήρα ένοπλες συρράξεις περιγράφονται στο κοινό αρ.3 ΣΓ’49 καθώς και στο αρ.1 του ΠΠ II (πρόσθετου πρωτοκόλλου) ως “οι περιπτώσεις ένοπλων συρράξεων που λαμβάνουν χώρα στην επικράτεια ενός κράτους Μέλους και εμπλέκονται μη κρατικές ένοπλες ομάδες, οι οποίες κάτω από υπεύθυνη διοίκηση, διενεργούν συνεχείς στρατιωτικές επιχειρήσεις και ασκούν έλεγχο στο συγκεκριμένο τμήμα του εδάφους”. Η σημασία του Κοινού αρ.3 έγκειται στο γεγονός ότι αποτέλεσε την αφετηρία για τον καθορισμό κανόνων ανθρωπιστικής συμπεριφοράς προς τους αμάχους, οι οποίοι δεν πρέπει να τυγχάνουν εξευτελιστικής συμπεριφοράς, βασανιστηρίων, δολοφονίας και οποιασδήποτε πρακτικής που θέτει σε κίνδυνο την σωματική τους ακεραιότητα.
Αντίθετα, συρράξεις διεθνούς χαρακτήρα θεωρούνται, σύμφωνα με το αρ.2 (1) ΣΓ I-IV, όλες οι περιπτώσεις κηρυγμένου πολέμου ή άλλης ένοπλης σύγκρουσης μεταξύ δύο ή περισσότερων Συμβαλλομένων μερών, ακόμα και αν η βία χρησιμοποιείται μονομερώς και δεν αναγνωρίζεται κατάσταση πολέμου από ένα εξ αυτών. Ειδικότερα, περιλαμβάνονται και τα πραγματικά γεγονότα εχθροπραξίας ανεξαρτήτως της επίσημης κήρυξης πολέμου. Επιπλέον στον άνωθι τύπο κατατάσσονται και οι ένοπλες συγκρούσεις από λαούς που μάχονται κατά της ξένης κατοχής και διεκδικούν το δικαίωμα τους για αυτοδιάθεση, σύμφωνα με το αρ.1(4)ΠΠ I. Σχετικές περιπτώσεις αποτελεί η Τουρκική κατοχή στην Β. Κύπρου από το 1974-σήμερα και οι επιχειρήσεις του ΝΑΤΟ στο Κόσσοβο το 1999.
Το πεδίο εφαρμογής του ΔΕΣ και η νομική διάκριση των ενόπλων συρράξεων αποσαφηνίστηκε με την υπόθεση Tadic που εκδικάστηκε στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την Πρώην Γιουγκοσλαβία. Στις αρχές της δεκαετίας του 90’ ενόψει της κατάρρευσης του κομμουνισμού και της ταυτόχρονης αναβίωσης του εθνικισμού στην Ανατολική Ευρώπη, διαπράχθηκαν παραβιάσεις ανθρωπιστικού δικαίου στο έδαφος της Γιουγκοσλαβίας υπό τον πρώην πολιτικό ηγέτη του Σερβικού Δημοκρατικού Κόμματος στο Kozarac. Το κατηγορητήριο που κατατέθηκε και έκρινε ένοχο με απόφαση του Δικαστηρίου τον Tadic, περιελάμβανε εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, πράξεις δίωξης, βασανιστηρίων, σκόπιμη θανάτωση και παραβίαση νόμων ή εθίμων του πολέμου. H υπόθεση αυτή κραταίωσε το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο και έθεσε τα θεμέλια για την προάσπιση των δικαιωμάτων των αμάχων.
Παρόλη τη σημασία διάκρισης των τύπων ένοπλης σύρραξης, έχει αμφισβητηθεί ο διαχωρισμός τους στην πράξη. Έχει υποστηριχθεί η θέση ότι μία σύρραξη ξεκινάει από την εδαφική επικράτεια ενός κράτους και έπειτα “διεθνοποιείται”, προκαλώντας διακρατικές συγκρούσεις με την επέμβαση τρίτου κράτους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση Ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, όπου μη άμεσα Συμβαλλόμενα κράτη συνδράμουν σε κάποιο βαθμό στην σύρραξη και αποδεικνύεται η άσκηση ελέγχου με αποτελεσματικό τρόπο.
