Της Βασιλικής Ι. Παπακίτσου
Προσωποκεντρική Ψυχοθεραπεύτρια, MSc
University of Central Lancashire-UK
Τα όρια είναι σαν μια νοητή γραμμή που διαχωρίζει πού τελειώνει το ένα άτομο και πού αρχίζει το άλλο (Eddins, 2016). Πρόκειται για σταθερούς, κοινά αποδεκτούς κανόνες και αξίες, αλλά και πρακτικές συμβουλές. Τα υγιή όρια επιτρέπουν στους ανθρώπους να παίρνουν την ευθύνη του εαυτού τους, των πράξεων και των συναισθημάτων τους, απέναντι στους ίδιους και τους άλλους. Τους βοηθούν να διαχωρίζουν ποιες ευθύνες τους αναλογούν πραγματικά, προσαρμόζονται ευκολότερα, αποκτούν κοινωνικές δεξιότητες, αυτοπεποίθηση, ελέγχουν τις παρορμήσεις τους, και ρυθμίζουν τη συμπεριφορά τους.
Η εφηβεία είναι μία μεταβατική περίοδος ανάμεσα στην παιδική ηλικία και την ώριμη ενήλικη ζωή, όπου συντελούνται μεγάλες αλλαγές στα βιολογικά, πνευματικά, ψυχικά και ψυχοκοινωνικά δεδομένα. Είναι το πέρασμα στην αυτόνομη ζωή. Το τελευταίο βήμα πριν από την ενηλικίωση.
Η αντίδραση των παιδιών, ειδικά στην εφηβεία, είναι φυσιολογική. Αποτελεί μέρος της αναπτυξιακής, εξελικτικής τους πορείας. Εκδηλώνουν συμπεριφορές όπως: Επιθυμία να μένουν μόνοι τους, αποστροφή προς την εργασία, έλλειψη συντονισμού στις κινήσεις, ανία, νευρικότητα–ανησυχία, αυξημένη ευσυγκινησία, αντιδραστική-εχθρική στάση προς τους άλλους, προς το άλλο φύλο, ανάγκη για αυτονομία, εναντίωση σε κάθε μορφή εξουσίας, επαναστατικότητα, εγωκεντρισμός, υπεραπασχόληση με θέματα του σεξ, έλλειψη αυτοπεποίθησης, ονειροπόληση.
Τα όρια βοηθούν στον προσανατολισμό του εφήβου. Παρέχουν το πλαίσιο μέσα στο οποίο οι έφηβοι μπορούν να αναπτύξουν την αυτοεκτίμηση και αυτονομία τους. Προσδίδουν ασφάλεια και στον έφηβο και στους γονείς, οδηγούν στην ελευθερία και την απόλαυσή της, και στη συναισθηματική ισορροπία τους. Αντίθετα, η έλλειψή τους, οδηγεί στην ανασφάλεια και θα είναι δύσκολο να τα θέσουν και ως ενήλικοι. Τα όρια μαθαίνονται.
Πώς θέτουμε αποτελεσματικά όρια
Τα όρια τίθενται λαμβάνοντας υπόψη την ηλικία, τις ιδιαιτερότητες του παιδιού, και το περιβάλλον που ζει. Πρωτίστως, τίθενται με μέτρο, και κατανοώντας το ρίσκο.
Είναι απαραίτητο να προηγηθεί διάλογος μεταξύ των γονιών για τα όρια που θα θέσουν. Τι είναι σημαντικό και τι όχι, ώστε να αποφευχθούν οι μεταξύ τους αντιδράσεις στο μέλλον, που θα δώσουν αντιφατικά μηνύματα στον έφηβο, και θα προσβάλλουν την αυθεντικότητα και ισχύ των ορίων.
Επίσης, είναι πολύ σημαντικό στο διάλογο για τη θέσπιση των ορίων να συμμετέχει και ο έφηβος. Η στιγμή πρέπει να είναι ουδέτερη, χωρίς εντάσεις και τσακωμούς, να υπάρχει διάθεση από όλους για επικοινωνία. Να αισθανθεί ο έφηβος ότι τον σέβονται, δεν τον κρίνουν, δεν του επιβάλλονται, δεν τον τιμωρούν. Αντίθετα, ακούν τα όσα έχει να πει, λαμβάνουν υπόψη τα συναισθήματα, τους προβληματισμούς, τις ανησυχίες και τη γνώμη του. Συμμετέχει στη διαμόρφωση των κανόνων, τους έχει κατανοήσει, αποδεχτεί, ώστε να δεσμευτεί ότι θα τους τηρήσει. Διαφορετικά, οι κανόνες θα αγνοηθούν.
• Τα όρια είναι σημαντικό να είναι ξεκάθαρα και απολύτως κατανοητά από τα παιδιά.
• Να μην είναι διφορούμενα, αλλά συγκεκριμένα για συγκεκριμένους λόγους και καταστάσεις-συνθήκες.
• Δεν αναιρούν τις ελευθερίες των παιδιών, ώστε να αισθάνονται ότι δεν τα σέβονται και δεν υπολογίζουν και τις δικές τους ανάγκες. Δεν στοχεύουν στην τιμωρία.
• Επιβραβεύουν τη συνέπεια, ώστε να αντιληφθούν ότι τα καταλαβαίνουμε, και να διασυνδέσουν τη συνέπεια, με τη συνεργασία, το διάλογο, την αποτελεσματική επικοινωνία.
• Δίνουν έμφαση στα θετικά αποτελέσματα.
• Θέστε όρια με ηρεμία, σταθερότητα, ψυχραιμία, αγάπη, αποδοχή και ενσυναίσθηση. Θυμηθείτε ότι υπήρξατε και εσείς έφηβοι.
• Αξιοποιείστε το «Μέτρον Άριστον», και θέστε συνέπειες που ξέρετε ότι θα εφαρμόσετε. Εμπνεύστε σεβασμό. Αποτελείτε το πρότυπο μίμησής τους. Απαιτείται λοιπόν από εσάς, «συνέπεια λόγων και έργων».
• Χρειάζεται χρόνος, υπομονή, και προσωπική δέσμευση για ανάπτυξη και εξέλιξη.
Μην ξεχνάτε, ότι θέλουμε την αντίδραση, γιατί μέσα από αυτή έρχεται η εξερεύνηση, η ανακάλυψη του «Θέλω», του «Εγώ», που οδηγεί στην αυτονομία και στην ανεξαρτησία τους.
Σε κάθε περίπτωση, όταν αισθανθείτε ότι πιέζεστε ή δυσκολεύεστε ή έχετε οποιοδήποτε προβληματισμό ή ανησυχία που αφορά εσάς ή τα παιδιά σας, μην διστάσετε να ζητήσετε τη βοήθεια ενός ειδικού.